Que é unha catarreira e como tratala

Autores: Manuel Merino Moína. Pediatra e Juan Bravo Acuña. Pediatra. Ambos os dous do Centro de Salud El Greco. Getafe (Madrid)

Que é un catarro?
Para entendernos enseguida, pódese dicir que un catarro ou arrefriado é cada un dos episodios de obstrución nasal, aumento de mucosidade e tose, que se teñen comunmente no período invernal e que lle valeron aos nenos pequenos o alcumo de “mocosos”.

Dentro do catarro, chamado tecnicamente “infección respiratoria alta” ou “catarro de vías altas”, inclúense unha variedade de síntomas que proveñen da inflamación da mucosa respiratoria que vai desde o nariz aos bronquios, e segundo o que máis predomine (porque adoitan estar mesturados) diríase que se ten unha rinite (mucosidade nasal), unha farinxite (dor de gorxa), unha larinxite (tose rouca) ou unha bronquite (tose e ruídos respiratorios). Os arrefriados poden ir acompañados de febre e esta obsérvase con máis frecuencia canto menor sexa a idade de quen os sofre.

Os arrefriados son moi habituais e constitúen o motivo de consulta máis frecuente ao pediatra. Este tipo de infeccións respiratorias son por norma autolimitadas, é dicir, que se curan soas no prazo duns poucos días e sen deixar secuelas.

Quen os produce e como se transmiten?
Os causantes das catarreiras son case exclusivamente os virus e estímase que están involucrados máis de 200 tipos diferentes, predominando unha familia destes microorganismos coñecida como os rinovirus.

A infección transmítese dun individuo infectado a outro san a través de secrecións das vías respiratorias (mocos) que se expulsan ao aire mediante a tose ou os espirros, ou por medio de obxectos contaminados con estas secrecións. A porta de entrada pode ser a boca, o nariz ou a fina pel que recubre os ollos (conxuntiva). Está demostrado que as mans son tamén un vehículo moi importante para a transmisión das infeccións respiratorias. No caso dos nenos pequenos, a diseminación vese facilitada ao compartir obxectos e xoguetes que chupan, e pola propensión ao contacto directo coas mans e a cara (e ás veces os dentes)

Cal é o seu curso máis habitual?
Cando hai febre, esta non adoita durar máis de 3-4 días, os síntomas nasais e de gorxa ceden nunha semana, pero a tose é xeralmente máis persistente e non é raro que dure 2 ou 3 semanas.

A mucosidade nasal vai cambiando tamén ao longo da enfermidade: inicialmente é como auguiña que escapa polo nariz, pero enseguida vai espesando converténdose en mocos esbrancuxados que logo se volven amarelos e ata verdosos e desta forma persisten uns días. Isto non é signo de complicación nin de necesidade de tratamento antibiótico.

Por que os nenos collen tantas catarreiras?
Primeiro, porque conviven con eles outras persoas que lles contaxian; é dicir, están en contacto con outros nenos (parque, xardín de infancia ou colexio) e adultos que lles transmiten os virus do arrefriado.

E segundo, porque a súa inmunidade é aínda inmatura, de forma que o seu sistema de defensa “descoñece” a todos estes microbios e por iso resultan infectados con máis facilidade.

Estímase, como promedio, que un adulto normal padece 1 ou 2 catarros anuais e un neno entre 5 e 6, aínda que dependerá moito do momento da infancia en que se atope, cun pico de incidencia máxima nos primeiros anos de escolarización ou de asistencia á gardería. Esta situación de maior susceptibilidade é transitoria e ao cabo dun par de malos anos o número de episodios anuais de catarro diminúe claramente. É coma se tivésese que pasar forzosamente por esta etapa de catarro tras catarro nos primeiros anos da vida, e isto corrobórao o feito de que os nenos que han ir previamente ao xardín de infancia, cando logo chegan ao colexio faltan menos a clase por enfermidade que os seus compañeiros máis “novatos” no mundo dos arrefriados.

É interesante aclarar que os nenos non se acatarran por saíren ao patio do colexio (o que comunmente dise como que “colleu frío”), senón que a transmisión do arrefirado prodúcese con moita máis facilidade nos locais pechados (a aula), pois o contacto é máis estreito e ademais, ao haber menos ventilación, as toses e espirros dos acatarrados cargan o ambiente de virus en suspensión, que inhalan os ata entón sans

Como se trata?
O obxectivo primordial do tratamento dun arrefriado é aliviar os seus síntomas, xa que non podemos atacar a orixe, e ademais previr no posible ou estar ao tanto da aparición de complicacións, e todo iso tendo moi presente a tendencia natural destes procesos á curación espontánea; ou o que é o mesmo, intentando evitar ao máximo a provocación de efectos secundarios debidos ou atribuíbles ao tratamento empregado.

Unha das medidas máis eficaces como alivio para o neno acatarrado é o lavado nasal con soro fisiolóxico. No caso dos bebés é recomendable axudarse dun aspirador nasal, de venda en farmacias, especialmente antes das tomas e de deitalos. O emprego de medicamentos, exceptuando os analxésicos-antitérmicos (paracetamol, ibuprofeno, etc.) non produce efectos destacables como para recomendar o seu uso de forma xeneralizada. É importante saber que o tratamento dun catarro con antibióticos non acurta a súa duración nin diminúe a probabilidade de complicacións, e polo tanto favorece o desenvolvemento de resistencias a estes medicamentos.

Poden evitarse?
Neste momento non hai unha vacina eficaz contra o arrefriado de forma xeral, pois son moitísimos os microbios capaces de dar lugar a este cadro clínico. Hai con todo unha “solución parcial” como é a vacinación anual contra a gripe, pero tendo ben claro que quen a recibe só queda protexido contra o virus concreto da gripe e non fronte ao resto dos posibles causantes de cadros catarrais.

Outra estratexia preventiva, máis difícil de levar a cabo, é a evitación da exposición a persoas acatarradas. De todos os xeitos, é moi importante explicarlles aos pais que o lavado de mans con frecuencia é un dos mellores hábitos para evitar a transmisión de enfermidades infecciosas.

O meu fillo está acatarrado, cando debo levalo ao pediatra?
Os catarros que non se complican cúranse sós e non necesitan tratamento con medicinas. A vixilancia dos pais debe dirixirse á detección de posibles complicacións. Estas son producidas sobre todo por bacterias, causantes de otites, sinusites, conxuntivite purulenta ou neumonía. A duración da febre de máis de 3 días, a dor de oídos, a dificultade para respirar, a persistencia de máis de 10 días de mucosidade nasal espesa de cor amarela ou verdosa, ou o decaimento, deben ser considerados como motivos de consulta ao pediatra.

Este artigo é cortesía da Asociación Española de Pediatría de Atención Primaria (AEPAP)