Un artigo de Beatriz de Vera
Os humanoides conquistan a oferta de actividades extraescolares.
Os robots no aula estimulan o traballo en grupo, fomentan a creatividade e reforzan a autoestima. Os nenos afecciónanse tanto a crear máquinas intelixentes coas súas propias mans, que acaban pedindo kits de robótica como agasallo. Os especialistas creen que son fundamentais na educación; o problema está na conxuntura económica.
Unha man corre pola habitación coma se fose “Cousa”, o personaxe sen corpo da Familia Adams. Está sen moverse ata que un adulto pasa polo seu lado e leva un bo susto. Os nenos rin. A idea de poñerlle un sensor de movemento para amenizar o día de Halloween foi do alumnado de Primaria que asiste a un taller de robótica. O profesorado coincide en que o enxeño dos nenos e nenas sempre supera as expectativas.
Noutra sala, os máis pequenos xogan sen dar unha voz ata que unha abella electrónica termina o seu percorrido e todos aplauden contentos. Vermello para avanzar. Co verde, vira á dereita e co azul, á esquerda. Ordes moi sinxelas para un resultado hipnótico: a pequena Bee-Bot decodifica a lista de cores e traza un camiño perfecto.
Cunhas simples instrucións, os nenos programan os seus robots para percorrer un circuíto, transportar obxectos ou participar nun combate de sumo. A actividade, realizada nos talleres que imparte a empresa Tecnicrea de Madrid, é sinxela, segundo explica a Sinc a monitora Beatriz Fernández: “Cun sensor de movemento e outro que recoñece a cor da cinta negra que demarca o ring, resúltalles moi fácil e divertido montar un combate de humanoides”.
A robótica educativa axuda a nenos e adolescentes a atopar respostas adecuadas a problemas, desenvolver a súa creatividade e traballar en grupo. Tamén afianzan conceptos de física e matemáticas sen darse apenas conta. “Aprender xogando” non é só un lema atractivo para unha campaña publicitaria; é o mellor modo de aprender.
Da maxia á fascinación que provoca entender
A maxia inicial coa que relacionan o funcionamento das máquinas esvae en canto aprenden a montar os seus propios robots. Desde que toman o control, a súa aprendizaxe é un continuo reto, e só desexan montar, desmontar e facer un robot máis grande e mellor.
Na educación primaria, o traballo en robótica failles preguntarse que é a gravidade, como se calcula a velocidade ou como se xera a electricidade. Hai actividades para todas as etapas: en infantil, por exemplo, afianzan as súas nocións de lingua e matemáticas mentres que “aos maiores, de bacharelato, iniciámolos na programación, deseño e control dos robots”, conta Félix R. Cañadillas, director de Crea Robótica Educativa, unha spin-off do RoboticsLab da Universidade Carlos III.
O control das máquinas ao seu antollo é fascinante ata para os nenos máis pequenos. Miguel Melgar, director da empresa tinerfeña Droiding de robótica educativa, cóntanos que enseguida collen confianza “e propóñense eles sós retos cada vez máis complicados”. A clave é que a través destas actividades entendan como funciona a súa contorna electrónica.
“Buscamos que entendan por que o coche de mamá e papá aparca só sen chocarse, ou por que o aspirador vai pola súa conta á estación de carga cando lle queda pouca batería” indica Andreu Camps, responsable da empresa zaragozana Avanza Tiempo Libre.
O obxectivo das clases de robótica non é só ensinar conceptos, senón educar. Nunha época na que os nenos teñen acceso constante á tecnoloxía cos seus móbiles, tabletas e xoguetes electrónicos, é importante que entendan o funcionamento, pero tamén como usalos de xeito adecuado.
Para o investigador en pedagoxía e robótica Arnaldo Héctor Odorico, da Universidade de Bos Aires, o interesante é que a integración de diferentes áreas “dáse de xeito natural. Os estudantes simulan fenómenos e mecanismos que son representacións ‘micro’ da realidade”.
Esta estratexia achega beneficios pedagóxicos notables. Segundo Odorico, é positivo afacerse a usar vocabulario especializado e centrarse desde pequenos en desempeñar os propios intereses, ademais de aprender a construír estratexias para a resolución de problemas a través do método científico de ensaio e erro.
Os especialistas en ensino coinciden no gran valor pedagóxico do erro. A robótica nun terreo favorable para esta aprendizaxe, posto que todo se basea en atopar unha solución, o que implica equivocarse varias veces.
Como que non tes talento?
Os nenos posúen, polo xeral, unha baixa tolerancia á frustración. Traballando con robots, afanse a equivocarse, a resolver os conflitos e a chegar eles mesmos a unha solución ou a múltiples solucións. “Aprenden a detectar os erros e de forma automática, revísanos, corrixen e solucionan”, sinala a monitora Fernández.
As actividades de grupo resultan útiles para nenos con necesidades educativas especiais. Camps asegura que en casos de nenos con déficit de atención e hiperactividade (TDAH), o importante é que se sintan integrados e que o grupo enteiro se adapte á nova dinámica: “Cando os mozos aprenden a traballar en equipo, axúdanse moitísimo entre si e eles mesmos potencian as habilidades dos seus compañeiros”.
Profesores, mestres e monitores coinciden en que fomentar unha competición sa que obrigue ao neno a esforzarse por dar o mellor de si, pero que á súa vez fomente o traballo en equipo, é fundamental para explorar os propios límites.
“Nun drama xaponés, un actor pregúntalle a outro: ‘Algunha vez esforzácheste abondo como para poder dicir que non tes talento’?. Creo que unha gran parte do talento provén do esforzo, e que con iso basta para construír un robot”, apunta Juan G. Victores, investigador do Robotics Lab da Universidade Carlos III de Madrid.
Ás olimpíadas robóticas internacionais que organiza a fundación educaBot presentáronse equipos formados por nenos que requiren un tipo de educación especial. O seu presidente, Carles Soler, recorda con agarimo un equipo no que todos os seus membros tiñan TDAH e que se integrou na competición: “Gozaron como os que máis”.
Segue habendo máis nenos que nenas
A atención á diversidade é o terreo no que a industria robótica en xeral parece estar especializándose, tanto a través da educación como dos robots de asistencia. ?Nestes momentos estamos traballando en desenvolver contidos para fomentar as capacidades de nenos xordomudos, con autismo, problemas na psicomotricidade e discapacidade visual?, di Félix Cañadillas.
Pero, nesta paisaxe de integración, que ocorre coas diferenzas entre sexos? As clases seguen tendo unha gran porcentaxe de nenos fronte a nenas. Nun mundo onde o futuro laboral vai estar determinado polas novas tecnoloxías, faise “imprescindible fomentar o interese nos ámbitos científico-tecnolóxicos independentemente do sexo”, aseguran en Tecnicrea.
Todos os entrevistados coinciden no obvio: os nenos queren divertirse. E, se a clase é divertida, o normal é que acaben por querer levar deberes á casa. “Todos puxeron un kit de robots de Lego na carta dos Reis Magos”, asegura a monitora.
Unha actividade en mans de empresas educativas
A aposta por parte dos centros educativos e das asociacións de pais e alumnos é crucial. Moitas das empresas de robótica educativa combinan talleres privados con clases particulares, a maioría en colexios públicos, de todas as provincias españolas.
Para Soler, de educaBot, a robótica debería ser crucial no ensino da mocidade; o problema está na conxuntura económica: “A aparición da robótica educativa coincidiu coa crise, polo que as escolas viron limitada a súa capacidade de investimento”.
Din os expertos que os robots serán nuns anos pezas cotiás da nosa contorna e que os avances neste campo van a maior velocidade que a nosa capacidade de procesalos. “Estamos creando robots máis rápido do que podemos adaptarnos e cando os entendemos sae outro mellor”, afirma Camps.
Por agora, os adultos non podemos saber en que profesión traballarán os nenos que idearon a man de Halloween, ata poida que ese oficio aínda nin exista. Pero, seguramente, os que dominarán o futuro tecnolóxico, e por extensión, o mundo, están agora mesmo xogando con robots.
Máquinas emocionais para nenos con autismo
As persoas con trastorno do espectro autista (TEA) teñen dificultades para recoñecer os sentimentos dos demais. Grazas a ZECA, un robot que mostra expresións faciais, investigadores da Universidade de Minho (Portugal) conseguiron que nenos con este trastorno identifiquen máis facilmente as emocións que se reflicten no rostro.
Desde que os pequenos empezaron a interactuar co robot, “incrementouse ata un 30% o seu número de respostas correctas, en comparación co grupo de control”, contan entusiasmados os responsables do proxecto Robótica-Autismo. Para os nenos é tranquilizador relacionarse con “alguén” completamente predicible. Con todo, os científicos afirman que o máis importante é captar a atención dos nenos con TEA, pois só así se pode levar a cabo calquera actividade.
Nun futuro próximo, os robots van ser asistentes habituais nas terapias e estes especialistas recoméndalles aos educadores familiarizarse con eles. E tranquilízanos: os humanoides non van reemprazar os humanos no seu traballo, senón que serán unha ferramenta útil para atraer a atención dos nenos e desenvolver as súas competencias.
Sementes de tecnoloxía e xustiza
Para todos os nenos a robótica ten algo máxico. Para algúns, ademais, a ración de maxia é dobre, porque o contacto con robots supón un oasis de fantasía nas súas vidas. É o que sucedeu durante a visita do informático e experto en robótica educativa Román Ontiyuelo, que impartiu obradoiros de robótica a nenos na ONG afincada en Varanasi (India) Semilla para el Cambio.
Durante o taller con este monitor do Centro Internacional de Tecnoloxías Avanzadas (CITA), os nenos realizaron actividades “moi básicas pero atractivas, tiveron a oportunidade de montar robots robot de cartón e interactuaron con varios robots que recoñecían cores ou salvaban obstáculos no seu camiño”, conta Ontiyuelo.
O valor lúdico deste taller é evidente. En canto ao valor pedagóxico, “a robótica é unha ferramenta moi potente á hora de educar. Aínda que pode parecer complexa é incrible ver aos mozos asimilar con facilidade conceptos nada sinxelos”. O experto destaca, malia o austero das aulas, a curiosidade dos nenos cara ao descoñecido, xa que para moitos deles era o primeiro achegamento ao mundo da robótica.
Artigo de Beatriz de Vera para a Agencia SINC
