A dureza emocional medra, a tiranía apréndese, se non se lle pon límites.
Autor: Javier Urra. Doutor en Psicoloxía coa especialidade de Clínica e Forense. Primeiro Defensor do Menor da Comunidade de Madrid. Escritor.
Na rúa, nun aeroporto, nun parque, pódese ver a un neno pequeno, moi pequeno, que arrebola unha bofetada no rostro que lle achega o avó para recibir un bico. O avó retrocede, sorpréndese, mira o neno, sorrille, mira aos pais do neno e observa que a resposta -de habela- é lixeirísima, apenas un borboriño de represión. O neno volve á carga, busca a cara do avó para estamparlle os seus cinco dediños.
Require o antedito algunha reflexión? Non hai palabras. Debe haber respostas, enérxicas, claras, contundentes, rápidas e contedoras. O neno debe comprender e comprobar, nese instante, que o que fixo está mal, moi mal, que xamais se lle permitirá volver facelo, nin a intentalo. Pais, avós, ao unísono, polo ben do neno e deles, non o poden consentir, nin minusvalorar, porque isto é o principio. O neno, en moitos fogares, converteuse no dominador da casa; vese o que el quere na televisión; éntrase e sáese da rúa se así a el lle interesa; cómese a gusto das súas apetencias.
Calquera cambio que implique a súa perda de poder, o seu dominio, conleva tensións na vida familiar; o neno vívese como difícil, deprímese ou volve agresivo. As rabechas, os choros, sabe que lle serven para conseguir o seu obxectivo. Son pícaros caprichosos, consentidos, sen normas, sen límites, que impoñen os seus desexos ante uns pais que non saben dicir non.
Quero ver os debuxos, xa! Non te quero, es mala porque non me compras chuches! Pois xa non son o teu fillo! Non quero facer os deberes e ti non me podes obrigar!
Fan rabiar a seus pais, molestan a quen teñen a seu redor, queren ser constantemente o centro de atención, que se lles oia só a eles, son desobedientes, desafiantes. Non toleran os fracasos, non aceptan a frustración. Bótanlle a culpa aos demais das consecuencias dos seus actos.
A dureza emocional medra, a tiranía apréndese, se non se lle pon límites.
Hai nenos de 7 anos, e menos, que lles dan patadas ás nais e estas din «non se fai» mentres sorrín, ou que estrelan no chan o bocadillo que lle prepararon e, posteriormente, cómpranlle un bolo.
Recordemos a eses nenos que todos padecemos e que se nos fan insufribles por culpa duns pais que non lles poñen coto a seus desmáns.
A tiranía pode acabar en denuncia dos pais contra algún fillo, por estimar que o estado de agresividade e violencia exercido por este ou esta, afectaba ostensiblemente á contorna familiar. Outros feitos asociados son as fugas do domicilio, o absentismo escolar e as condutas próximas ao conflito social. Noutros casos, o fillo ou filla entra en contacto coa droga e é a partir de aí cando se mostra agresivo/a. Algúns fillos utilizan a seus pais como “caixeiros automáticos”, chantaxéannos, ou manifestan un gran desapego cara aos seus proxenitores.
Quen violenta a seus pais?
Xeralmente son menores de entre 12 a 18 anos; un terzo son mozas, e agriden, primordialmente, á nai. Adoecen do intento de comprender ao outro, posúen escasa capacidade de introspección e de autodominio: «dáme o punto/a vena…».
Cabe diferenciar os seguintes tipos:
1- Hedonistas-Nihilistas (“egoístas”): o máis amplo en número. O seu principio é “primeiro eu e logo eu”. Algúns utilizan a casa como hotel; os fins de semana pásanos fóra e entenden que a obriga dos pais é alimentalos, lavarlles a roupa, deixalos vivir e subvencionarlles todas as súas necesidades ou, mellor dito, demandas. O non cumprimento das súas esixencias supón un altercado que acaba en agresión. En gran número non realizan ningunha actividade educativa ou formativa.
2- Patolóxicos: por unha relación amor-odio nai-fillo ou por problemas coas drogas, o que lles impulsa, en moito casos, a roubar na casa para comprar sustancias psicotrópicas.
3- Violencia por aprendizaxe: menores que viviron situacións de maltrato entre os pais ou sufriron de pequenos maltratos no seu propio corpo, xunto coa falta de control dos pais con pautas educativas pouco coherentes ou inestables. Na adolescencia, cando a súa idade e físico o permiten, “impoñen a súa lei” tal como a teñen interiorizado.
Todos os tipos teñen puntos comúns, como os desaxustes familiares, a “desaparición” do pai varón, que, ou ben non é coñecido ou está separado e despreocupado, ou sofre algún tipo de dependencia, ou non é informado pola nai para evitar o conflito pai-fillo; a realidade é que prefire non decatarse do que pasa na casa na súa ausencia. Non se aprecian diferenzas por niveis socio-económico-culturais. Xeralmente o fillo é único ou o único varón, ou o resto dos irmáns maiores abandonaron o fogar. Na case totalidade dos casos, non negan a súa participación; é máis, relátana con tanta frialdade e con tal realismo que impresiona.
A tiranía convértese en hábito ou costume que vai en aumento; non esquezamos que a violencia procrea violencia. As esixencias cada vez maiores obrigan necesariamente a dicir un día NON, pero esta negativa non é comprendida, pois na súa historia vivida non existiron topes, nin aceptada.
As causas da tiranía residen nunha sociedade permisiva que educa os nenos nos seus dereitos pero non nos seus deberes, onde callou de forma equívoca o lema “non poñer límites” e “deixar facer”, impedindo unha correcta maduración. Todo iso en ocasións sobre unha falta de valores básicos.
Respecto dos medios de comunicación, e primordialmente á televisión, é incuestionable que o exceso de actos violentos, moitas veces sexuais, difuminan a gravidade dos feitos.
As funcións parentais clasicamente definidas diluíronse, o cal é positivo se se comparten obrigas e pautas educativas, pero resulta pernicioso se hai un certo abandono con desprazamento de responsabilidades.
Para previr este problema, temos que educar os nosos nenos e nenas desde a primeira infancia, ensinándolles a vivir en sociedade. Han de ver, captar e sentir afecto, e é preciso transmitirlles valores. Formalos na empatía, motivalos sen o estímulo baleiro da insaciabilidade, educalos nos seus dereitos e deberes, instaurar un modelo de ética que priorice o razoamento, a capacidade crítica e a responsabilidade de asumir as consecuencias que a propia conduta terá para os demais. Ensinarlles a diferir as gratificacións, a tolerar frustracións, a controlar os impulsos e a relacionarse respectuosamente cos outros. En definitiva: fomentar a reflexión e o diálogo como contrapeso á acción.
Impulsaremos homes e mulleres que a escola integre e dedique máis tempo aos máis difíciles, crebando este círculo vicioso ocasional: «sal de clase ao corredor, do corredor ao patio, do patio á rúa». Entre todos, podemos axudarlles ás familias a que impere a coherencia e se erradique a violencia.
Bibliografía
“El pequeño dictador: cuando los padres son víctimas. Del niño consentido al adolescente agresivo” Javier Urra
“Educar con sentido común.” Javier Urra.
Artigo cortesía da Asociación Española de Pediatría de Atención Primaria (AEPAP)
