Autoras: Ana Martínez Rubio (Centro de salud de Camas, Sevilla). Narcisa Palomino Urda (Centro de salud Las Flores, Granada).
Segundo as estatísticas, un de cada cinco nenos pode ser obxecto de violencia sexual nalgún momento da súa infancia. Dentro desta violencia inclúense os abusos sexuais. Ocorre en calquera momento da infancia e en ambos os sexos. En nenos de calquera raza, relixión ou estrato social. A miúdo, quen o fai é unha persoa que o neno coñece e, mesmo, unha persoa moi próxima e querida. Tamén pode ser outro neno ou adolescente.
O abuso sexual infantil é unha das formas de malos tratos infantís.
Ti podes evitar que lle ocorra a teu fillo.
Empeza a ensaiar un estilo de comunicación aberto, claro e próximo para previr.
Os pais e nais, polo xeral, calamos; dános medo falar do tema “non vaia a ser” que o neno ou a nena comecen a interesarse “demasiado axiña” polo sexo.
Pero, se queremos protexelos, haberá que explicarlles algunhas cousas. Con linguaxe sinxela. Deixar claro que partes do seu corpo non deben ser tocadas por outras persoas (incluídos familiares ou coñecidos). E explicar a diferenza entre algúns segredos, digamos, “bos” e outros que lles fan sentir mal.
Adoita recomendarse que os pais lle expliquen aos nenos desde idades temperás que as partes do corpo cubertas pola roupa interior (braguiñas ou calzóns) son zonas que non debe tocar ningunha outra persoa.
Convén que haxa unha comunicación fluída, crear unha atmosfera amigable, falar claro. Se te sentes incómodo por falar deste tema, pensa que, probablemente, é máis difícil para ti que para o neno.
Mensaxes para transmitir aos fillos e fillas
1) O teu corpo é teu. Ninguén debe tocalo sen pedirche permiso.
Todas as partes do corpo teñen nome. As “partes íntimas” tamén o teñen. Hai que ensinarlles os nomes correctos. Aínda que ás veces se utilicen outros máis “familiares”, o que os xenitais sexan case “innombrables” fai difícil falar do tema, contribúe á vergoña e á confusión. De modo que debedes utilizar de forma habitual, sen risiñas nin chiscadelas, as palabras pene, vulva, testículos e ano.
As partes cubertas polas bragas ou calzóns non as debe tocar ninguén. Son zonas privadas.
Hai que ensinarlle a dicir un NON firme ante calquera contacto inapropiado ou situacións inseguras. Insistir en que se afaste e que pida axuda a unha persoa de confianza. E esa persoa debe tomalo en serio.
“Se alguén che quere tocar, débeche pedir permiso. E ti podes dicir si ou non. Ou sexa, que se alguén che dá a man ou che fai unha caricia na cara, podes aceptala se ti queres. Pero, se alguén quere tocarche baixo a roupa interior, tes que dicir NON e vir correndo a dicirmo a min. E, se eu non estou, acudir ao teu profesor” (haberá que ter alguén de referencia nos distintos ámbitos).
2) Ás veces sénteste ben cando alguén che toca ou che acariña e, en cambio, outras sénteste moi “raro”. Se te sentes mal cando alguén che toca, cóntamo.
Para aclararlle a un neno a diferenza entre tocamentos adecuados ou inadecuados, bos ou malos, hai que axudarlle a que se dea conta do que sente ante o contacto.
Se un neno non quere dar bicos, se fai xestos de rexeitamento ante as caricias, hai que respectalo. Se cadra sente cousas que non entende. Víveo como unha intromisión. Non o forces. Apóiao.
É bo que sexa consciente diso que sente. Axúdalle a expresalo con palabras.
Un neno pequeno non sempre recoñece un tocamento adecuado ou inadecuado. Por iso hai que explicar que non está ben que unha persoa o mire, ou toque as súas partes íntimas, ou lle pregunte se el pode mirar ou tocar as doutra persoa.
Tamén hai que aclarar que, ás veces, algunhas persoas poden ter que mirar ou tocar esas partes (a coidadora da gardería, o pediatra, a enfermeira, os propios pais), pero que, en xeral, el debe dicir que non se se trata doutra persoa, sobre todo se sente incómodo.
3) Hai segredos bos e segredos malos.
Unha táctica habitual dos abusadores é dicir “isto é un segredo entre ti e eu”, e por iso é importante ensinarlle ao neno a diferenza entre segredos bos e malos.
Para explicar a diferenza entre un segredo bo (como unha festa sorpresa) e un malo (algo ou alguén que che fai sentir medo, ou che fai pensar que es malo ou sucio), os pais deben ensinarlles a seus fillos para compartir os segredos con eles.
Hai que ensinarlles a que se dean conta do que senten. E explicarlles que os imos a escoitar e crer se nos contan iso que senten.
Un segredo que che faga sentir incómodo, ansioso, que che poña triste ou che dea medo non é bo, e non o debes gardar. Tes que dicirmo a min ou a unha persoa que imos elixir xuntos. (Débese compartir cunha persoa en quen confíe: papá, mamá, un profesor, o pediatra, un policía…).
4) Hai algunhas persoas en quen si podes e debes confiar.
O neno debe saber que hai algúns profesionais que lle poden axudar: profesores, traballadores sociais, médicos, o psicólogo escolar, a policía. Tamén podedes ensinarlle, segundo a súa idade, que hai unha liña telefónica á que se pode chamar para pedir consello ou axuda.
5) Non é culpa túa
Cando un neno sofre abusos, se sente avergoñado e culpable, e ten medo. Os adultos deben evitar crear tabús acerca da sexualidade e asegurarse de que os nenos e nenas saben a quen deben dirixirse cando sintan que hai algo raro. Os proxenitores debemos prestar atención aos seus sentimentos e comportamentos.
A prevención do abuso sexual é unha responsabilidade dos adultos. Non se lle pode botar a culpa ao neno ou nena do ocorrido. Pode haber moitas razóns polas que un neno pode rexeitar ser tocado ou bicado por unha persoa (sexa adulto ou neno). Iso débese respectar. O teu fillo debe saber que pode falar contigo dese asunto e que non lle vas a reprender por iso.
6) Tes unha rede de seguridade. Hai persoas nas que si podes confiar.
Hai adultos presentes na vida do neno que lle poden axudar. O teu fillo ou filla debe coñecer ás persoas que forman a súa “rede de seguridade” e débelo animar a que fale con esas persoas que elixistes para confiar. Estas persoas teñen que estar accesibles, ter capacidade de escoita e estar listos para axudar. Convén que teña algunha dentro do fogar e outra fóra do círculo familiar próximo.
O teu fillo debe saber como contactar con esas persoas en calquera momento.
7) Outras cousas que convén saber e, quizais, explicar
Na maioría dos casos, a persoa que comete abusos sexuais contra un menor é alguén que o neno coñece. E por iso resulta moi difícil que o neno entenda que alguén que coñece e en quen confía, poida abusar del. Ten en conta que os abusadores adoitan desenvolver un proceso de persuasión para gañarse aos poucos a confianza do neno.
É especialmente doloroso o abuso sexual cando o agresor é un adulto que debería estar a protexer ao neno (profesores, monitores). E máis doloroso aínda se pertence á propia contorna íntima familiar (incluídos pais, outros familiares, novas parellas tras divorcio dos proxenitores, amigos da familia, etc).
Por tanto, pídelle a teu fillo que che conte se alguén lle dá agasallos, lle pide que garde secretos ou quere estar a soas con el. Isto debe ser unha regra para seguir sempre, tanto na casa como na escola ou en calquera outro lugar que o neno frecuente.
Outras veces, as menos, o perpetrador é alguén estraño. Lembra ao teu fillo normas simples acerca do contacto con descoñecidos: nunca se debe subir ao coche dun descoñecido, nin aceptar agasallos ou invitacións de persoas que non coñece.
Que facer se sospeitas que teu fillo (ou outro neno) sufriu abuso?
Se tes a sospeita de que un neno pode estar a ser obxecto de abuso, é fundamental que o neno non sinta que estás enfadado con el. Hai que evitar que crea que el fixo algo malo.
Pregúntalle o máis serenamente posible que é o que pasou, cando e con quen, pero non lle preguntes por que fixo ou non tal cousa.
Tenta non mostrarte alterado ante as súas respostas en presenza do neno. Pola contra poida que se sinta culpable e se retracte do dito.
Tampouco hai que apresurarse a sacar conclusións baseadas en información escasa ou pouco clara. Asegúralle ao neno que vas facer algo sobre do tema e contacta con alguén que vos poida axudar, como un psicólogo, médico, traballador social ou a policía. O teléfono Europeo de Axuda á Infancia 116111 é un servizo gratuíto atendido por profesionais cualificados.
O abuso sexual é un delito, polo que, se temos sospeita de que o abuso ocorreu, débese denunciar. No noso medio, pódese comunicar esta situación desde calquera persoa e institución en contacto co neno: educación, servizos sanitarios, servizos sociais, policía ou persoas particulares.
Nos servizos sanitarios, pode acudir ao pediatra, xa sexa no centro de saúde ou no servizo de urxencias. Desde alí tamén se fará unha valoración coa entrevista e exploración do menor e comunicarase ao xulgado de garda.
Lembra: A prevención do abuso sexual infantil é unha tarefa dos adultos
MENSAXES PARA OS NENOS E NENAS
- O teu corpo é teu. Ninguén ten dereito a tocarte se ti non dás permiso.
- Non deixes que ninguén mire nin toque as túas teus partes “íntimas”. As bragas ou os calzóns son unha fronteira das zonas do corpo que as demais persoas non poden ver ou tocar sen o teu permiso. (Aclarar que pode haber algunhas excepcións, como cando se vai ao médico)
- Ninguén che pode obrigar a que mires ou toques as partes íntimas doutra persoa (neno ou maior).
- Se alguén che pide que gardes un segredo moi especial, pero ese segredo fai que te sintas mal, que teñas medo, dismo a min ou a… (elixir outra persoa de confianza de fóra da contorna da casa)
- Non é culpa túa. Conta que pasou, onde e con quen. Escóitote.
Este texto está adaptado da “Campaña do Consello de Europa para a Prevención da Violencia Sexual contra a Infancia: UN de cada CINCO”. En España, esta campaña está a ser coordinada pola Federación de Asociacións para a Prevención dos Malos tratos Infantís (FAPMI), coa colaboración do Ministerio de Sanidade, Servizos Sociais e Igualdade.
A violencia sexual inclúe diversas condutas, entre as que se atopan o abuso sexual infantil e adolescente e as súas distintas tipoloxías, como poden ser a violación, os tocamentos inadecuados ou o exhibicionismo. Xunto a estas, a violencia sexual contra persoas menores de idade inclúe o uso de nenos, nenas e adolescentes na produción de material pornográfico, a prostitución infantil e a trata de persoas menores de idade con fins de explotación sexual ou o turismo sexual.
Os datos dispoñibles suxiren que aproximadamente 1 de cada 5 nenos en Europa son vítimas dalgunha forma de violencia sexual. Estímase que no 70% e o 85% dos casos, o agresor é alguén que o neno coñece e en quen confía. A violencia sexual infantil pode tomar moitas formas: o abuso sexual dentro do círculo familiar, a pornografía infantil e a prostitución, a corrupción, solicitude a través de Internet e a agresión sexual por parte dos seus compañeiros.
A través de “A Regra da roupa interior” ou, traducida ao castelán, “A Regra de Kiko” preténdese axudar a pais, nais e educadores a explicarlles aos nenos e nenas onde non poden tratar de tocarlles outras persoas, como reaccionar e a quen dirixirse. Nela atoparás un conto para nenos de tres a sete anos (“Kiko e a man”), así como carteis, póster. A FAMP editou outros materiais para pais e educadores.
Artigo cortesía da AEPAP (Asociación Española de Pediatras de Atención Primaria)
