Ao fío do filme baseado na serie documental da BBC Walking with Dinosaurs, paleontólogos explican erros e acertos no cinema.
Acábase de estrear nas salas de cine ‘Camiñando entre dinosauros’. Esta película, baseada na serie da BBC do mesmo nome, continúa a saga de filmes de ficción que teñen a estes grandes reptís como protagonistas. Falamos con asesores científicos da película e a serie, así como con expertos que comentan os erros máis típicos do xénero e dan a súa opinión sobre esta clase de obras cinematográficas.
Patchi é o protagonista da película Camiñando entre dinosauros, un filme baseado na serie documental da BBC Walking with Dinosaurs, que se estreou esta semana. O seu nome non se debe a que sexa vasco, senón á especie á que pertence: Pachyrhinosaurus.
Este ceratópsido, parente do popular Triceratops, era herbívoro e vivía no noreste de América do Norte hai entre 73 e 69 millóns de anos. Actualmente coñécense tres especies distintas deste dinosauro, todas elas repartidas entre Canadá e Alaska.
A Patchi defíneselle na película como “curioso e optimista”, unha cría máis dunha gran manada que pasa de ser o máis pequeno de todos a converterse nun heroe.
Moitas das características que se lles atribúen aos dinosauros nos filmes non se corresponden coa descrición científica destes grandes reptís. Algunhas, como o feito de que falen, son concesións cinematográficas coherentes co xénero; con todo, tamén son numerosos os gazapos científicos.
No caso de Camiñando entre dinosauros “tanto se se refire á famosa serie da BBC, como á película”, a produción contou con investigadores expertos que lle indicaron aos produtores cuestións relativas ao comportamento e complexión destes animais prehistóricos.
“A nosa achega céntrase en aspectos tales como a aparencia, a cor e o movemento dos animais. Asesorámoslles tamén con características referentes á vexetación que os rodeaba, a temperatura do aire ou as diferenzas estacionais que caracterizaban a súa contorna”, declara a SINC un dos asesores da película, Scott Sampson, vicepresidente e xefe de Conservación da división de Investigación e Coleccións do Museo de Natureza e Ciencia de Denver (EUA).
No caso dos Pachyrhinosaurus a súa principal peculiaridade é a ausencia dos típicos cornos occipitais e nasal presente na maioría de ceratópsidos. No seu lugar, tiñan unhas protuberancias óseas, especialmente desenvolvidas na zona nasal, que lle dan ao cráneo un aspecto robusto. Patchi é un fiel reflexo de todo isto.
Nin corrían moito, nin tiñan expresión no seu rostro
Os fallos que máis se repiten neste tipo de películas son, entre outros, que mostran aos dinosauros correndo demasiado rápido “os máis grandes eran relativamente lentos e incapaces de correr á velocidade dun jeep nunha persecución” e en moitas ocasións atribúeselles erroneamente emocións e reaccións de tipo humano como, por exemplo, ciumes ou duelo.
Porque, quen non sentiu empatía cando ‘Piecito’, o diplodocus protagonista do filme infantil ‘Na procura do val encantado’, sorrí a todo o que se lle achega? Con todo, as expresións faciais son outro dos fallos que se cometen ao representalos. Os dinosauros non tiñan músculos no seu rostro e eran incapaces de recrear xestos como os dos humanos.
“Para amosar os personaxes de Camiñando entre dinosauros da forma máis fidedigna explicámoslles como manifestar emocións sen necesidade de utilizar as expresións faciais, é dicir, a través dos movementos dos ollos, a cabeza, o corpo ou a cola, e tamén como os dinosauros probablemente interactuaron entre si. Por exemplo, na súa conduta de aniñamento ou no seu comportamento depredador”, engade Sampson.
Pero non é fácil, nin sequera para os científicos, recrear como eran algúns destes seres, porque de moitas especies recuperáronse escasos restos fósiles ou son únicos e non permiten comparalos con outros exemplares. Do Argentinosaurus, por exemplo, só se coñecen once ósos.
Aínda que o aspecto externo dos dinosauros queda suxeito a criterios artísticos e estéticos de cada época, o movemento baséase en estudos de anatomía comparada, modelos matemáticos e enxeñeiría.
“Unha das fontes de información das que dispoñemos os paleontólogos para reconstruír a locomoción dos dinosauros son os restos e pegadas destes animais. A partir deles pódese determinar a velocidade de desprazamento”, enfatiza Albert García Sellés, do Instituto Catalán de Paleontología Miquel Crusafont.
Catro traspés clásicos do xénero
Ademais destes, existen catro erros que non poden faltar en ningunha película de dinosauros que se precie. O primeiro deles é identificar como dinosauro a case calquera réptil extinguido.
En moitas películas puidemos ver e oír falar de “dinosauros voadores” ou “dinosauros mariños”. Pois ben, isto é completamente erróneo. Por definición os dinosauros eran reptís exclusivamente terrestres que se caracterizan por ter as patas situadas debaixo do corpo (como os mamíferos actuais), entre moitas outras características. Calquera outro animal terrestre que non cumpra cos devanditos requisitos non pode considerarse un dinosauro.
O segundo fallo clásico é situar a humanos e dinosauros coexistindo no espazo e o tempo. Non importa o motivo polo cal se chegue a esta situación, ademais, case sempre entran en conflito.
Nun escenario realista, humanos e dinosauros xamais poderían coexistir porque os separan 65 millóns de anos e porque ninguén clonou un dinosauro, aínda que algúns como Jack Horner, paleontólogo que participou como asesor científico en Parque Xurásico, non se rendan. “O ADN non se conserva tanto tempo como para ser recuperado, e tamén hai que ter en conta a incompatibilidade xenética coas posibles especies hóspede”, argumenta García Sellés.
Para dar máis espectacularidade, moi frecuentemente elíxense tamén especies de distintas idades, separadas por millóns de anos, e de distintos continentes, que se fan coincidir nunha contorna totalmente allea á súa condición. É o terceiro erro: “dinosauros xuntos e revoltos”.
E o último, pero non menos manido, “os dinosauros son monstros”. Existe a crenza popular que eran animais violentos, cun único propósito na vida: pelexarse entre si.
“A iconografía clásica de principio de século pasado dun Triceratops defendéndose dos ataques dun Tyrannosaurus callou moi fondo no noso imaxinario colectivo. É un grave erro supoñer que os dinosauros eran seres desalmados. Estas criaturas eran animais tan ou máis complexas como os mamíferos actuais. Tiñan estruturas sociais complexas, incubaban os seus ovos, coidaban as súas crías, vivían en grupos, etc. En resumo, unha vida que de cando en cando se reflicte na gran pantalla”, comenta o catalán.
Do documental á ficción
Luís Alcalá, director da Fundación Conjunto Paleontológico de Teruel – Dinópolis subliña que non hai que confundir realidade con ficción. “Os astrofísicos non acostuman a sinalar que as escenas da Guerra das Galaxias non son factibles. No caso de documentais realistas existe o risco de que o espectador tome ao pé da letra todo o que está vendo. Os paleontólogos tratamos de transmitir o que realmente se coñece do mundo dos dinosauros e o que se infire a partir dos datos dispoñibles”.
O paleontólogo estadounidense Peter Dodson declara a SINC que aínda non viu a película Camiñando entre dinosauros, que se estreou hai seis días no seu país. “Teño tres netos, pero son moi pequenos aínda para levalos ao cine. Igual cando sexan un pouco maiores”, asegura.
Este profesor da Universidade de Pensilvania (EUA) asesorou a BBC durante a elaboración da serie na que está baseado o filme.
O traballo documental supuxo un xiro nas producións do xénero xa que, sen perder o rigor paleontolóxico, engadiu ficción tomando a un dinosauro como protagonista. O British Filme Institute incluiúna entre os cen mellores programas na historia da televisión británica.
Dodson le guións e examina as obras para tratar de manter o máis alto grado de exactitude e integridade posible: “Ás veces os nosos comentarios son benvidos, e noutros casos non. O meu papel centrouse no referente aos dinosauros con cornos, aínda que para traer animais extintos á vida hai moitas cousas que descoñecemos”.
As películas favoritas dos paleontólogos
Cando se lle pregunta ao experto Peter Dodson polo seu filme favorito sobre este xénero, teno claro. “Para min a mellor é Parque Jurásico de Steven Spielberg (1993). Foi unha gran historia imaxinativa aínda que, por suposto, de ficción. Nós non temos nin podemos reconstruír un dinosauro ou un mamífero extinto recentemente a partir do ADN fósil. Con todo, a historia é orixinal e os dinosauros están reconstruídos dunha forma totalmente novidosa, convincente e rompedora. Nas seguintes partes da secuela, as historias son máis coxas e predicibles”.
Da mesma forma, García Sellés destaca tamén dúas películas que lle marcaron profundamente. “Baby, o segredo da lenda perdida de Bill Norton (1985), por ser a primeira onde aparecían dinosauros que recordo ver. Tan só tiña cinco anos e deseguido souben que de maior quería ser como Susan ou George (os protagonistas), para poder descubrir mundos perdidos”. A segunda, do mesmo xeito que para Dodson é Parque Xurásico: “A todo o mundo nos impactou ver cobrar vida aos dinosauros como nunca antes se vira”.
Outro compañeiro de profesión, Jesús Marugan, da Unidade de Paleontoloxía da Universidade Autónoma de Madrid, destaca a SINC como a súa estrea foi especial porque coincidiu co momento da súa carreira no que estaba descubrindo a paleontoloxía, e os dinosauros en particular. “Foi o toque que faltaba para que me fascinasen esas criaturas”.
Luís Alcalá, director da Fundación Dinópolis, coincide en destacar a película de Spielberg. “Lamento non ser orixinal respecto diso, pero é a miña favorita polo seu tremendo impacto. Promoveu que moitos mozos quixesen ser paleontólogos e supuxo que o traballo dos que xa eran profesionais atopasen unha maior receptividade entre a sociedade. Ata serviu para promover novas instalacións, como é o caso de Dinópolis ou do Museo do Jurásico de Asturias, inimaxinables anteriormente”.
Autora: Eva Rodríguez – Axencia SINC
