Autor/es:Olga Cortés Rico. Pediatra de Atención Primaria, CS Canillejas, Madrid.
José Luis Montón Álvarez. Pediatra de Atención Primaria, CS Mar Báltico, Madrid.
En relación á auga, hai dúas preguntas frecuentes que lles aparecen aos proxenitores:
Hai que ofrecerlle auga ao neno que só toma peito?
O neno que está con lactancia materna exclusiva a demanda, non necesita auga suplementaria, agás que teña perdas extra de líquidos por vómitos, diarrea ou febre alta, ou no verán por aumento das perdas insensibles a través da suor.
Os nenos que só toman biberón correctamente preparado e a demanda tampouco necesitan auga suplementaria, salvo que teñan un aumento de perdas. Si se lles debe ofrecer auga cando comecen a tomar outros alimentos distintos ao leite.
Que auga é a máis axeitada para o bebé?
Na auga de consumo humano, xa sexa auga corrente da billa procedente dun subministro público, xa sexa auga embotellada, hai que valorar a súa calidade e os minerais que contén.
– A calidade ou potabilidade da auga corrente da billa, debe cumprir cunha serie de normas e requirimentos sanitarios e está regulamentada por diversas institucións: Organización Mundial da Saúde (OMS), Directiva Comunitaria da Unión Europea (CEE), e en España, mediante regulamentación específica publicada no BOE (Real Decreto de 2003 polo que se establecen os criterios sanitarios da calidade da auga de consumo humano), non debendo conter bacterias, virus, nin parásitos que poidan supoñer un risco para a saúde. Así mesmo non debe conter mercurio, hidrocarburos, plaguicidas, pesticidas, produtos organoclorados, nin presentar radiactividade.
O contido en minerais da auga inflúe no seu sabor e “dureza”, sendo actualmente as concentracións recomendadas en mg/l: calcio 100, magnesio 30, cloruros 25, sulfatos 25, sodio 20, potasio 10, flúor 1, aluminio 0,05.
De cara á preparación do biberón sería aconsellable coñecer a concentración de minerais da auga da nosa zona, para, naquelas áreas cun alto contido en sodio e calcio, evitar sobrecargar o riñón do lactante que aínda é inmaturo e non filtra ben o exceso de minerais.
A auga da billa que reúne os requirimentos necesarios para ser considerada como potable e apta para o consumo pola poboación xeral, é segura e pode ser utilizada perfectamente para a preparación do biberón do bebé.
En xeral, co sistema de cloración, a auga queda libre de bacterias e virus. A utilización de sistemas de ultrafiltrado garante tamén que a auga estea libre de parásitos. Se onde vive, a auga é apta para o consumo humano, pode usarse directamente da billa, sen necesidade de fervela. Cando sexa necesario, pode ferverse, pero se empeora o sabor e se concentran os sales minerais que leva disoltos, neste caso, a OMS aconsella fervela durante 1 minuto (engadindo 1 minuto máis por cada 1000 metros por enriba do nivel do mar). Non é necesario fervela durante 10 minutos, xa que se comprobou un aumento da concentración de sodio e calcio (provocando unha sobrecarga renal de solutos) e tamén de nitratos (con risco de metahemoglobinemia).
Se existen dúbidas respecto diso, pode empregarse auga envasada apta para o consumo infantil, con baixo contido en sales minerais (pouco mineralizada).
– As augas de bebida envasadas poden ser de varios tipos: (Táboa 1)
– Augas minerais naturais
– Augas de manantial
– Augas preparadas
– Augas de consumo público envasadas
Táboa 1. Augas de bebida envasadas
| Augas minerais naturais
Son augas bacteriolóxicamente sas, que proceden dun xacemento subterráneo e diferéncianse do resto de augas pola súa pureza orixinal e o seu contido en minerais e oligoelementos. En ocasións considérase que teñen efectos favorables para a saúde, sen chegaren a ter propiedades terapéuticas |
| Augas de manantial
Son augas potables de orixe subterránea que poden abrollar espontaneamente ou seren extraídas por captación á superficie |
| Augas preparadas
Son augas sometidas a tratamentos físico-químicos autorizados para que cumpran as características das augas destinadas ao consumo humano. Poden proceder de manantial ou de augas de abastecemento público preparadas |
| Augas de consumo público envasadas
Son augas potables envasadas coxunturalmente para suplir insuficiencias accidentais das augas de consumo público da rede xeral |
Todas as augas de bebida envasadas están regulamentadas e deben cumprir unha normativa (Real Decreto de 2002 e 2003, polos que se regula o proceso de elaboración, circulación e comercio de augas de bebida envasadas).
Esta normativa establece que as augas de bebida envasadas non poden conter ningún tipo de microorganismo, parásito ou sustancia que poida causar risco para a saúde, polo que todas elas son bacterioloxicamente sas e xa que logo non é necesario fervelas para preparar o biberón.
En relación á marca a elixir habería que ter en conta fundamentalmente as concentracións de sodio, flúor, calcio e nitratos. (Táboa 2)
– Sodio. É a principal característica a ter en conta da auga utilizada para a preparación do biberón. O riñón dos lactantes menores de 4-6 meses, ten menor capacidade para a excreción de sodio, por iso nestas idades, para evitar unha sobrecarga renal de solutos, é desexable que a auga teña menos de 20 mg/l de sodio para preparar a fórmula de inicio ou de tipo 1.
A partir dos 6 meses, o riñón do lactante madurou máis e é capaz de excretar mellor o sodio, polo que a auga para preparar a fórmula de continuación ou de tipo 2, pode conter ata 50 mg/l de sodio.
– Flúor. En nenos menores de 1 ano a auga debe conter menos de 0,3 mg/l de flúor e en maiores de 1 ano menos de 1 mg/l, para evitar risco de fluorose (mala mineralización do esmalte por excesiva inxesta de flúor).
– Calcio. Non se demostrou que as augas duras, máis ricas en calcio, sexan nocivas para a saúde do bebé, e por outra banda, o calcio da auga é un compoñente útil xunto co calcio do leite para o óso do lactante, por iso sería correcto a utilización de augas embotelladas con 50-100 mg/l de calcio.
– Nitratos. O problema dos nitratos nos bebés é que se converten en nitritos, e os nitritos oxidan a hemoglobina producindo metahemoglobina, que non pode transportar o osíxeno aos tecidos, o que ocasiona cianose ou é o coñecido como a “síndrome do neno azul”. A máxima concentración de nitratos permitida na auga de bebida envasada é de 50 mg/l, e idealmente debería ser menor de 25 mg/l.
Táboa 2. Características recomendadas da auga de bebida envasada para lactantes
| Compoñente | Cantidade recomendada |
| Sodio | < 6 meses (para fórmula tipo 1): < 20 mg/l> 6 meses (para fórmula tipo 2): < 50 mg/l |
| Flúor | < 1 ano: < 0,3 mg/l> 1 ano: < 1 mg/l |
| Calcio | 50 – 100 mg/l |
| Nitratos | < 25 mg/l (permitido < 50 mg/l) |
Pódense consultar as marcas de augas de bebida envasadas de España, coas súas características de tipo de auga e concentracións de sodio, flúor, calcio, cloruro, potasio, magnesio, sulfato, nitratos e bicarbonato en: http://www.aguainfant.com/AUGAS-ESP/excel-datos/Espana-sodio.htm e as augas de bebida envasadas recomendadas para a súa utilización con fórmulas de inicio ou con fórmulas de continuación en: http://www.aguainfant.com/AUGAS-ESP/ABCDARIO/vista-rapida.htm
Bibliografía
• Hernández Aguilar MT, Aguayo Maldonado J. La lactancia materna. Como promover y apoyar la lactancia materna en la práctica pediátrica. Recomendaciones del Comité de Lactancia de la AEP. An Pediatr (Barc). 2005; 63:340-365.
• Vitoria Miñana I. Promoción de la salud bucodental. En: Recomendaciones PrevInfad / PAPPS. Dispoñible en: http://www.aepap.org/previnfad/Dental.htm
• Greer FR, Shannon M, the Committee on Nutrition and the Committee on Environmental Health. Infant Methemoglobinemia: The role of dietary nitrate in food and water. Pediatrics. 2005; 116(3):784-786
• Vitoria Miñana I. Agua de bebida en el lactante. An Pediatr (Barc). 2004; 60(2):161-169.
• Guidelines for drinking-water quality. Third Edition. Volume 1. Recommendations. World Health Organization. 2004. Dispoñible en: http://www.who.int/water_sanitation_health/dwq/gdwq3sp.pdf
• Agencia de protección ambiental de los Estados Unidos. Oficina del agua (4601) EPA 816-K-007. 2003. Dispoñible en: http://www.epa.gov/safewater
• Real Decreto 140/2003, de 7 de febrero, por el que se establecen los criterios sanitarios de la calidad del agua de consumo humano. BOE 45:7228.
• Real Decreto 1744/2003, de 19 de diciembre, por el que se modifica el Real Decreto 1074/2002, de 18 de octubre, por el que se regula el proceso de elaboración, circulación y comercio de aguas de bebida envasadas. BOE 312: 46524.
